Radioterapia jest metodą, która ma na celu zniszczenie komórek nowotworowych przy pomocy promieniowania jonizującego w ograniczonym i z góry zaplanowanym polu. Radioterapia może być stosowana jako jedyna metoda leczenia chłoniaków w przypadkach choroby ograniczonej do jednej okolicy anatomicznej (np. węzły chłonne pachowe po jednej stronie). Najczęściej jednak stanowi tak zwane postępowanie uzupełniające po chemioterapii.
Skuteczność chemioterapii monitorujemy, obserwując mierzalne (widoczne w badaniach obrazowych) nacieki komórek nowotworowych. Cytostatyki są leczeniem systemowym, działającym w całym organizmie, stąd regresja dużych zmian jest równoznaczna z eliminacją mniejszych skupisk komórek chłoniaka, których nie potrafimy zobrazować. W przypadku częściowej regresji zmian rekomenduje się uzupełniającą (konsolidującą) radioterapię. Ma ona charakter lokalny, ograniczając się do:
- pierwotnie zajętych okolic
IFRT – ang. Involved Field Radiotherapy - samych zmian resztkowych
ISRT – ang. Involved Site Radiotherapy
Przed rozpoczęciem radioterapii należy, w oparciu o ocenę kliniczną i badania obrazowe (tomografia komputerowa, PET-TK), dokładnie zaplanować obszar wymagający napromieniania. Należy wybrać pozycję terapeutyczną, tak aby zapewnić komfortowe i powtarzalne ułożenie pacjenta w kolejnych etapach radioterapii. Przy wyborze pozycji terapeutycznej pomagają różnego rodzaju unieruchomienia. W oparciu o zaawansowane, komputerowe systemy obliczeniowe fizyk medyczny przygotowuje indywidualny plan leczenia napromienianiem dla każdego pacjenta. Celem jest to, aby precyzyjnie napromienić zmiany nowotworowe i maksymalnie ochronić zdrowe narządy w sąsiedztwie.
Systemy do planowania leczenia pozwalają na stworzenie trójwymiarowych rekonstrukcji ciała pacjenta, kształtu guza, narządów zdrowych i wykonanie symulacji oddziaływania promieniowania z tkankami poddanymi leczeniu. Dzisiejsze techniki radioterapii są bardzo precyzyjne, sterowane obrazem, wysokość dawki promieniowania jest dostosowana do typu nowotworu i indy-widualnej sytuacji klinicznej pacjenta. Cały plan leczenia to kompromis pomiędzy oczekiwanym efektem terapeutycznym i minimalizacją ryzyka powikłań.
Stosowane niewielkie pola napromieniania i zakresy podawanych dawek promieniowania na zmiany nowotworowe oraz dążenie do maksymalnej ochrony tkanek zdrowych wpływają na to, że ryzyko poważnych powikłań popromiennych jest niewielkie.
Czas leczenia napromienianiem zależy od całkowitej, planowanej dawki napromieniowania, ta zaś, od stopnia zaawansowania choroby, lokalizacji zmian, stanu ogólnego chorego oraz od typu chłoniaka. Chory otrzymuje poszczególne dawki promieniowania codziennie przez 5 dni w tygodniu z przerwą sobotnio – niedzielną przez około 4 do 6 tygodni. W przypadkach paliatywnej radioterapii, gdy celem jest wyłącznie doraźne, okresowe zmniejszenie masy guza, czas ten może ulec skróceniu do paru dni. Promieniowanie jonizujące rzadko bezpośrednio uszkadza DNA komórek, częściej dochodzi pod jego wpływem do hydrolizy wody. Jeżeli proces ten zachodzi w obecności tlenu, wytwarzają się tzw. wolne rodniki niszczące komórki nowotworowe. Jeżeli radioterapii poddamy dużą masę guza, istnieje ryzyko, że w jego części centralnej nie będzie wystarczającego stężenia tlenu, by umożliwić powstanie odpowiedniej liczby wolnych rodników niezbędnych do zniszczenia wszystkich komórek chłoniaka. W takiej sytuacji radioterapia może mieć charakter leczenia paliatywnego, spowalniającego jedynie postęp choroby. Przy guzach o średnicy do 5-6 cm możemy oczekiwać wyleczenia.
Jakie skutki uboczne towarzyszą leczeniu?
Bezpośrednie powikłania po radioterapii mogą być podobne do wystę-pujących po chemioterapii. Napromienianie jednak, jako metoda leczenia, jest terapią miejscową, niszczącą komórki nowotworowe tylko w polu dzia-łania promieniowania, dlatego skutki uboczne mają często mniejsze nasile-nie oraz zwykle są ograniczone tylko do miejsca napromieniania.
Jednak zawsze należy pamiętać, że organizm w czasie radioterapii jest także osłabiony i wymaga szczególnej troski.
Podobnie, jak w czasie chemioterapii, należy się wystrzegać infekcji, zasięgać porady lekarskiej w razie pojawienia się podwyższonej temperatury, kaszlu lub innych objawów przeziębienia. Objawy takie mogą pojawiać się dlatego, że promieniowanie, tak jak cytostatyki, uszkadza oprócz komórek nowotworowych także zdrowe komórki organizmu.
Niszczone mogą być komórki szpiku kostnego, upośledzając obronę przeciw-zakaźną organizmu. Także wszystkie inne szybko dzielące się komórki, jak mieszki włosowe, komórki błon śluzowych, znajdujące się w polu napromieniania, ulegają zniszczeniu. Wystąpić zatem może łysienie, zapalenie jamy ustnej, nudności i wymioty. Łysienie pojawi się, np. w przypadku napromieniania głowy, zapalenie jamy ustnej – okolicy szyjnej, nudności i wymioty – w trakcie napromieniania narządów klatki piersiowej lub jamy brzusznej. Zawsze w polu napromieniania pojawi się podrażnienie skóry, najczęściej w postaci lekkiego zaczerwienienia naskórka, czasem jako złuszczanie i zapalenie. Aby nie opóźniać ich gojenia się, należy prawidłowo zadbać o napromieniane okolice skóry i stosować się ściśle do wskazówek lekarza radioterapeuty.
W Polsce, w Krakowie dostępna jest już refundowana radioterapia protonowa.
Radioterapia protonowa śródpiersia jest refundowana u młodych pacjentów leczonych z intencją wyleczenia i długim oczekiwanym czasem przeżycia. Oczekuje się, że ograniczy ona późną toksyczność wywołaną promieniowaniem i prawdopodobnie zmniejszy ryzyko drugiego nowotworu.
Inną metodą jest jeszcze radioimmunoterapia. Jest to połączenie przeciwciał z izotopem emitującym promieniowanie jonizujące (źródło radioterapii). Rolą przeciwciał jest dostarczenie izotopu we wszystkie miejsca w organizmie, gdzie mamy skupiska komórek nowotworowych. Trzymając się konwencji le-gend i mitów, takie przeciwciała przypominają „konia trojańskiego” – wpro-wadzone do wnętrza skupiska komórek nowotworowych skutecznie niszczą wszystkie komórki znajdujące się w ich najbliższym zasięgu. Radioimmuno-terapia w Polsce jest dostępna tylko w ramach badań klinicznych.
